Co należy wiedzieć o laktacji, siarze i mleku loch.

2024-04-18

Laktacja jest to procesem wydzielania mleka przez gruczoły mlekowe samic ssaków, który to proces pojawia się po porodzie i trwa zwykle przez okres potrzebny do wykarmienia młodych.

Budowa gruczołu mlekowego

Gruczoły mlekowe świń położone są w dwóch równoległych rzędach wzdłuż dolnej linii ciała i rozciągają się w uproszczeniu od kończyny przedniej do pachwiny. Liczba gruczołów mlekowych jest różna i zwykle mieści sie w granicy od 12-18 sztuk. Każdy gruczoł mlekowy składa się z dwóch części wydzielniczych, posiada jeden sutek przez który przechodzą dwa kanały wyprowadzające po jednym z każdej części wydzielniczej gruczołu. Czasami może pojawić się trzeci kanał wyprowadzający, który zwykle nie jest połączony z gruczołem (jest ślepy) ,ale jest to bardzo rzadkie zjawisko.

Z punktu widzenia praktycznego najważniejszą sprawą jest wybieranie do rozrodu zwierząt z minimum 14 czynnymi sutkami, u których sutki maja odpowiedni kształt ,rozłożone są parzyście, równomiernie na całej długości listwy mlecznej.

Bardzo duże znaczenie ma również tzw. prezentacja sutków tj. ich dostępność dla prosiąt po położeniu się na boku loszki/maciory w trakcie karmienia. Prawidłowa prezentacja sutków pozwala na nieograniczony dostęp do obu (górnego i dolnego) rzędów gruczołów mlekowych podczas leżenia na boku. Bardzo często u loch zatuczonych i starszych ( powyżej 6 miotu) 2 lub nawet 3 ostanie sutki nie są dostępne dla prosiąt, szczególnie w pierwszych dniach po porodzie.

Główne wady budowy gruczołu mlekowego dotyczą zwykle:

-zbyt małej ilości gruczołów mlekowych tj. poniżej 14 sztuk (7 par)

-zbyt małej ilości sutków

-zbyt dużej ilości sutków - sutki dodatkowe, nadliczbowe-jeden gruczoł mlekowy posiada więcej niż jeden sutek, który może być czynny lub ślepo zakończony.

-kształtu i wielkości sutków - sutki kraterowate, starte, wywinięte, zbyt małe lub za duże.

-złej prezentacji jednego lub obu rzędów sutków

Wydzieliny gruczołu mlekowego świń

Głownym zadaniem gruczołu mlekowego jest produkcja wydzieliny tj. mleka, która stanowi pokarm dla prosiąt. W trakcie laktacji możemy wyróznić kilka faz produkcji mleka tj. faza produkcji siary, faza wzrostu produkcji mleka, faza równowagi produkcji mleka oraz fazę spadku produkcji mleka.

-faza produkcji siary (colostrum)

Budowa błon płodowych u świń powoduje, że „przechodzenie” przez nią czynników odporności w formie przeciwciał od matki do płodów jest praktycznie niemożliwe. Prosięta od około 70 dnia ciąży są już w stanie „obronić” się przed zarazkami, z którymi się zetknęły, produkując własną odporność-przeciwciała. Warunkiem do wytworzenia własnej odporności jest jednak kontakt prosięcia z zarazkiem po 70 dniu ciąży. Tylko niektóre patogeny są w stanie przedostać się przez błony płodowe i tym samym zastymulować produkcję przeciwciał u ponad 70. dniowych prosiąt, natomiast kontakt z patogenem przed okresem 70 dni ciąży zwykle powoduje niestety śmierć płodu. Dlatego też można stwierdzić, że dla prosiąt jedynym źródłem odporności jest tzw. pierwsze mleko matki tj. siara.

Siara jest to gęsta, zwykle żółtawa wydzielina zawierająca dużo białka, a mniej tłuszczu i cukru w porównaniu z „normalnym” mlekiem. Uważa się, że siara wydzielana jest przez okres pierwszych 12-24h po porodzie i jej głównym zadaniem jest dostarczenie prosięciu wspomnianych przeciwciał matczynych, różnego rodzaju komórek odpornościowych oraz energii niezbędnej do przeżycia po urodzeniu.

Duża ilość białek siary wynika głównie z dużej zawartości w niej przeciwciał które należą do trzech klas:

klasa G –IgG- główna immunoglobulina (przeciwciało) która powstaje w wyniku kontaktu z patogenem celem jego eliminacji. Klasa IgG jest dominującą klasą przeciwciał obecnych w siarze. W uproszczeniu można przyjąć, że każdy patogen, z którym miała kontakt loszka/maciora pozostawia po sobie ślad w formie wyprodukowanego przeciwko niemu przeciwciału klasy G.

klasa A- IgA- immunoglobulina wydzielnicza. Główną różnicą między przeciwciałami klasy A-IgA a przeciwciałami klasy G-IgG jest „miejsce” ich działania. Siarowe IgA chronią głównie układ pokarmowy tj. jego powierzchnię przed kolonizacją patogenów np. E.coli, TGE, Rotavirus itp. podczas gdy „miejscem” działania klasy G-IgG jest generalnie surowica krwi.

oraz klasa M-IgM- powstaje jako pierwsza w odpowiedzi na zakażenie zanim zostanie wyprodukowana w wystarczającej ilości immunoglobulina G –IgG, która jest bardziej specyficzna dla danego patogenu. Przeciwciała klasy M-IgM mają dużą zdolność wiązania patogenów, ale są jak wspomniano wcześniej dużo mniej specyficzne niż przeciwciała klasy G-IgG.

Przeciwciała zawarte w siarze pochodzą z dwóch źródeł tj. bezpośrednio z surowicy krwi matki oraz z produkcji lokalnej w samym gruczole mlekowym. Przeciwciała gromadzą się w siarze już na jakiś czas przed porodem. Stężenie przeciwciał w siarze spada wraz z upływem czasu licząc od porodu. (Tabela poniżej)

Tab. 1 Zawartość przeciwciał w siarze i mleku lochy w zależności od ilości godzin po porodzie (mg/ml) (Klobosa i Butler 1987)

Przeciwciała wchłonięte z siarą są przeciwciałami nabytymi i są „zużywalne” ich okres „życia” w organizmie prosięcia waha się w zależności od klasy przeciwciał od około 2-14 dni. Zjawisko „zużywania” się przeciwciał jest zjawiskiem normalnym. Pamiętać należy jedynie o tym, że proces produkcji własnych przeciwciał przez prosięta rozpoczyna działać sprawnie dopiero około 2 tygodnia życia. Wynika z tego, że odpowiednie odpicie się prosiąt siarą jest kluczowe dla uzyskania wystarczającej odporności, która będzie trwała wystarczająco długo, zanim prosię będzie w stanie samo się bronić.

Znajomość długości trwania okresu siarowego ma dla hodowcy kolosalne znaczenie praktyczne. Prosięta muszą wypić wystarczającą ilośc siary jak najszybciej po urodzeniu aby przeżyć.
Mając powyższe na uwadze, wszelkie zabiegi przemieszczania prosiąt między miotami muszą uwzględniać czas jaki upłynął od porodu i od stopnia odpicia siary.

Ze względów energetycznych prosięta powinny pobrać około 180-200ml siary natomiast ze względów odpornościowych wystarcza zwykle połowa tej ilości tj. około 90ml dobrej jakościowo siary.

Należy również pamiętać, że siara starszych macior jest zwykle bogatsza w przeciwciała natomiast siara pierwiastek jest nieco uboższa. Przeciętna maciora produkuje około 3,5 litra siary z wahaniami od 2 nawet do ponad 5 litrów. Zasada- im więcej dobrej jakościowo siary tym lepiej -wydaje sie być w tym przypadku bardzo trafna.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na fakt, iż pomimo zakończenia się okresu siarowego po około 24h mleko produkowane w trakcie dalszej laktacji nadal będzie zawierać pewną ilość przeciwciał.

Główne różnice polegają jednak na tym, że:
- jest ich znacznie mniej
-główną klasą przeciwciał w mleku jest klasa A-IgA a nie klasa G -IgG jak w siarze. Klasa A- IgA zabezpiecza głównie układ pokarmowy prosiąt.
-głównym źródłem pochodzenia przeciwciał jest produkcja lokalna w gruczole mlekowym a nie surowica krwi jak w przypadku siary

-faza wzrostu produkcji mleka

Faza wzrostu produkcji mleka rozpoczyna się po wspomnianym okresie siarowym tj. po około 24h od porodu i trwa zwykle do około 10 dnia laktacji. Faza ta charakteryzuje się zarówno wzrostem częstotliwości ssania jak i ilością wypijanego mleka podczas każdego okresu ssania. Można przyjąć, że częstotliwość ssania podwaja się między 2 a 10 dniem, odpowiednio z około 17/dobę do około 35 ssań/dobę, a ilość wypijanego mleka rośnie z około 29g/ssanie do około 53g/ssanie. Faza wzrostu produkcji mleka charakteryzuje się również tym, że w tej fazie wielkość produkcji mleka jest wystarczająca na pokrycie potrzeb prosiąt tj. prosięta z mniej lub bardziej licznych miotów mają bardzo podobne parametry wzrostowe - maciora ma wystarczająco dużo mleka dla wszystkich prosiąt.

-faza równowagi produkcji mleka

Faza równowagi produkcji mleka zaczyna się zwykle po 10 dniu laktacji i trwa kolejne kilka tygodni. Faza równowagi charakteryzuje się osiągnięciem przez zwierzę maksymalnego poziomu produkcji mleka (3-4 tydzień laktacji) . W konsekwencji czego rozpoczyna się limitacja potencjału wzrostu prosiąt, których zapotrzebowanie pokarmowe jest wyższe niż zdolności produkcyjne ich matek. Podczas tej fazy wyraźnie zaznaczają się różnice w przyrostach masy ciała między prosiątami z miotów mniej licznych gdzie prosięta są większe a prosiętami z miotów bardziej licznych gdzie prosięta są mniejsze-maciora limituje potencjał wzrostu poprzez niemożność zapewnienia tak dużych ilości mleka.

-Faza spadku produkcji mleka

Faza spadku produkcji mleka zaczyna się zwykle około 5-6 tygodnia laktacji czyli w warunkach współczesnej hodowli tj. odsadzanie prosiąt w 4 tygodniu faza ta nie jest właściwie osiągana.

Zawartości składników w siarze i mleku loch w zależności od czasu który upłynął od porodu (Jackson, J. R.i inni, -1995, Klaver, J. i inni 1981)

Laktacja jest jednym z najważniejszych elementów rozrodu świń. Znajomość poszczególnych faz laktacji warunkuje nasze postępowanie zarówno z lochami np. ich żywienie, które powinno być dostosowane do „stopnia” zaawansowania laktacji jak i z samymi prosiętami np. przemieszczanie prosiąt, tworzenie tzw. mamek itp.

Wydajność mleczna loch zależy od:

- wieku lochy - najmniejszą produkcją mleka charakteryzują się pierwiastki

- fazy laktacji - najwyższa wydajność przypada na 3 i 4 tydzień laktacji

- wielkości miotu - lochy odchowujące liczne mioty wytwarzają większą ilość mleka w porównaniu do loch odchowujący mniej liczne mioty

- masy urodzeniowej prosiąt - małe prosięta słabiej pobudzają wymię do produkcji mleka

- składu i pobrania paszy - wraz ze wzrostem pobrania składników pokarmowych wzrasta ilość produkowanego mleka.

- kondycji lochy

- zdrowotności lochy i prosiąt

W trakcie 28 dniowej laktacji locha może wyprodukować nawet ponad 320 kg mleka, a jej dzienna produkcja w szczycie laktacji może przekroczyć nawet 16 litrów.