Straty paszy związane z wytworzeniem mieszanek paszowych, ich przechowywaniem i dystrybucją

2023-08-21

Koszty paszy w produkcji trzody chlewnej stanowią największy udział w kosztach ogólnych i mogą się kształtować w przedziale od 50 do 85 %. Koszty paszy zależą od jej ceny, ale w dużej mierze również od właściwego jej wykorzystania.

Wskaźnikiem wykorzystania paszy - konwersji - (FCR -feed conversion ratio) określa się zużycie paszy w kilogramach ( pobranie wraz z jej stratami ) na wyprodukowanie 1 kg żywca.

Wartość tego wskaźnika w tuczu od 30 do 110 kg kształtuje się w przedziale od 2,4 do 3,5 kg/kg, co przy cenie paszy 1 zł/kg daje koszt paszy na 1 kg przyrostu od 2,4 do 3,5 zł ( różnica między tymi wartościami wynosi aż 45%).

Na wartość tego wskaźnika wpływa bardzo wiele czynników. Jednym z nich są bez wątpienia straty paszy opisane w tym opracowaniu.

Straty paszy stanowią w wielu gospodarstwach - fermach istotny czynnik zwiększający koszty produkcji, a co za tym idzie znacznie wpływają na obniżenie opłacalności.

Straty paszy wynikające z bardzo wielu przyczyn mogą dochodzić nawet do ponad 20 %, a niektórzy autorzy twierdzą, iż ograniczenie strat do 10 % byłoby sukcesem. To może oznaczać, że rocznie w gospodarstwie utrzymującym 100 loch w cyklu zamkniętym straty te mogą sięgać ponad 70 ton, a to przy średniej cenie paszy wynoszącej 1000zł/t może dać wynik powyżej 70 000 zł - dla strat wynoszących 10%. Nawet jeśli straty te były by o połowę mniejsze, kwota 35 000 zł strat dla stada liczącego 100 loch w cyklu zamkniętym jest i tak bardzo duża.

Dlatego warto wiedzieć w których miejscach może dochodzić do strat paszy i przeanalizować je we własnym gospodarstwie - fermie, aby móc ewentualnie spowodować ich ograniczenie, bo niestety wyeliminować ich w 100 % nie można.

Straty paszy można podzielić na dwie grupy:

1. Straty związane z wytworzeniem mieszanek paszowych, ich przechowywaniem i dystrybucją

2. Straty związane z niewłaściwym zarządzaniem produkcją i utrzymaniem świń

W tym opracowaniu omówione zostały straty paszy związane z wytworzeniem mieszanek paszowych, ich przechowywaniem i dystrybucją

Pomimo tego, iż z mieszanką paszową mamy do czynienia dopiero po wymieszaniu materiałów paszowych, to błędy popełniane przy zakupie i przechowywaniu tych materiałów wpływają istotnie na wynik ekonomiczny w produkcji świń i dlatego zostały ujęte w opisie czynników wpływających na konwersje paszy.

Zakup materiałów paszowych

W przypadku, gdy pasze produkowane są we własnym zakresie bardzo ważnym elementem jest zakup materiałów paszowych. Często zakupione materiały paszowe takie jak np.: śruty poekstrakcyjne, mączki rybne nie zawierają ilości składników pokarmowych jakie deklaruje sprzedawca (np. zamiast 46-47% białka w poekstrakcyjnej śrucie sojowej jest go o kilka procent mniej). W takim przypadku sporządzając mieszanki paszowe możemy popełnić błędy w ich poprawnym zbilansowaniu, a co za tym idzie żywić świnie na nieodpowiednim poziomie, co na pewno wpłynie na zwiększenie zużycia paszy.

Przy zakupie należy zwrócić szczególną uwagę na czystość mikrobiologiczną (w przypadku poekstrakcyjnej śruty sojowej żądać od sprzedającego zaświadczenia o badaniu na obecność Salmonelli ) i chemiczną zakupionych materiałów paszowych. Występowanie bakterii chorobotwórczych, grzybów, mikotoksyn czy innych zanieczyszczeń , może wpłynąć na obniżenie odporności, występowanie zatruć lub wywoływać określone jednostki chorobowe, co zawsze wiąże się ze zwiększonym zużyciem paszy.

Na te same elementy należy zwrócić uwagę zakupując gotowe mieszanki pasze, koncentraty czy mieszanki uzupełniające.

Przechowywanie materiałów paszowych

Zakupione czy własne (np. zboża, nasiona roślin strączkowych i inne) materiały paszowe, należy przechowywać w odpowiednich warunkach, aby nie dopuścić do ich zanieczyszczenia (mikrobiologicznego czy chemicznego). Magazyny-silosy muszą być czyste, zabezpieczone przed wilgocią, zanieczyszczeniami chemicznymi ( środki ochrony roślin, paliwa itp.) i dostępem zwierząt ( psy, koty, ptaki czy gryzonie).

Przechowywanie zbyt wilgotnego zboża powyżej 14% wody może spowodować namnażanie się grzybów i skażenie go mikotoksynami. Skażenia mikrobiologiczne i chemiczne jak wspomniano wyżej mogą znacząco wpłynąć na obniżenie wykorzystania paszy. Dostęp gryzoni oprócz zagrożeń mikrobiologicznych niesie za sobą bezpośrednie straty związane z ubytkami powstałymi w trakcie odżywiania się szkodników (dotyczy to również insektów tj. wołek zbożowy, trojszyk itd.). Dlatego bardzo ważnym elementem jest okresowo przeprowadzana dezynsekcja i deratyzacja pomieszczeń magazynowych materiałów paszowych i gotowych pasz.

Dorosły szczur pobiera w ciągu roku od 7,5 do 12,5 kg pożywienia - średnio 10kg. 100 szczurów około 1tony.  

Sporządzanie pasz we własnym zakresie

Bardzo istotnym elementem w przypadku wytwarzania mieszanek paszowych w gospodarstwie - fermie jest optymalne zbilansowanie energii i składników pokarmowych z materiałów paszowych użytych do jej sporządzenia w zależności dla jakiej grupy świń mają być przeznaczone. Niewłaściwy stosunek energii do aminokwasów, nieodpowiedni stosunek lizyny do pozostałych egzogennych aminokwasów, czy też niezgodny z normami udział składników mineralnych i witamin może znacząco wpłynąć na pogorszenie wykorzystania paszy przez zwierzęta.

Sporządzaj mieszanki zawsze w oparciu o normy żywienia poszczególnych grup świń.

Niezmiernie ważnym elementem w trakcie produkcji mieszanek jest rozdrobnienie materiałów paszowych (śrutowanie).

Nie można dopuścić do tego, aby ziarno zbóż było w jakiejś części nieześrutowane( np. dziurawe sita).

Składniki pokarmowe zawarte w nierozdrobnionych ziarnach zbóż nie są wykorzystywane przez świnie, co wiąże się z dużo gorszym wykorzystaniem paszy. Przeprowadzone badania wskazują, iż wraz z uzyskaniem mniejszych cząstek ziaren zbóż po śrutowaniu wzrasta strawność energii i innych składników pokarmowych- poprawa wykorzystania paszy. Jednak trzeba mieć na uwadze zmiany w błonie śluzowej żołądka (wrzody żołądka), które pojawiają się częściej w przypadkach żywienia paszami o dużej ilości małych cząstek.

Mieszanka zawierająca zbyt drobno ześrutowane zboże może zawieszać się w zbiornikach na paszę i automatach paszowych - co może wpłynąć na jej dostępność dla świń.

W zbyt mocno rozdrobnionych mieszankach może dochodzić do strat w trakcie pneumatycznego napełniania silosów do magazynowania pasz jak, w trakcie dystrybucji mieszanek do automatów paszowych i w trakcie pobierania paszy przez świnie. Niebagatelne znaczenie ma również w tym przypadku wzrost zapylenia powietrza w pomieszczeniach inwentarskich co ma negatywny wpływ na zdrowotność świń.

Rozwiązaniem tego problemu jest granulowanie mieszanek paszowych stosowane głównie przez profesjonalne mieszalnie paszowe. W praktyce dobre wyniki daje zastosowanie materiałów paszowych będących spoiwem dla drobnych cząstek. Dodatek np.: 1-2% olejów roślinnych spełnia to zadanie, podnosząc jednocześnie poziom energii i niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) w mieszankach.

Zalecana wielkość cząstek zbóż w mieszankach dla świń :

70-80 % w przedziale 0,6 do 1 mm,

10-20% w przedziale 1-2 mm,

do 10% w przedziale 2-3 mm.

W przypadku mieszanek dla loch udział większych cząstek zbóż może być większy o 10% - w szczególności w stadach, w których występują problemy wrzodów żołądka .

Duńskie urządzenie "Bygholm sieve" służące do sprawdzania wielkości cząstek w rozdrobnionych zbożach lub mieszankach paszowych. Niestety niedostępne na rynku polskim.

Kolejnym istotnym elementem w trakcie sporządzania mieszanek paszowych jest dokładne odważanie poszczególnych porcji materiałów paszowych i ich dokładne wymieszanie. Błędy popełniane na tym etapie skutkować mogą pogorszeniem wykorzystania paszy przy braku homogenności - jednakowego ich składu w całej objętości mieszanek lub zbyt niskim poziomie składników pokarmowych. Spowodować mogą również podniesienie kosztów żywienia w przypadku nadmiaru składników pokarmowych, których świnie nie będą w stanie wykorzystać.

Bardzo częstym błędem w produkcji mieszanek jest brak okresowego czyszczenie mieszalników paszowych. W trakcie mieszania dochodzi do przyklejania się cząstek mieszanki do ścian mieszalnika, czy łopat mieszających, szczególnie wtedy gdy dodajemy do mieszanki materiały będące spoiwami np. oleje. Po pewnym czasie mieszalnik od wewnątrz jest oblepiony warstwą materii organicznej, która jest idealną pożywką dla bakterii i grzybów. Po oderwaniu się kawałka tej warstwy może dochodzić do skażenia mieszanek i wpływać negatywnie na produkcyjność świń, a w konsekwencji na wykorzystanie paszy.

Smakowitość mieszanek paszowych

Ilość pobieranej paszy przez świnie uzależniona jest między innymi od jej smakowitości. Jeśli mieszanka nie będzie wystarczająco chętnie pobierana przez świnie ze względu na jej smakowitość, to dochodzić będzie do obniżenia przyrostów dobowych i zwiększenia wskaźnika konwersji paszy (FCR). Dzieje się tak dlatego, gdyż niewystarczająca ilość pobranej paszy będzie najpierw wykorzystana na potrzeby bytowe, a na potrzeby produkcyjne jej ilość będzie niewystarczająca.

Bardzo często dochodzi do pogorszenia smakowitości mieszanek w trakcie podawania leków do mieszanek lub wody. W takich przypadkach oprócz pogorszenia pobrania paszy dochodzić może do nieskutecznej terapii. Przy obniżonym pobraniu paszy świnie nie pobiorą odpowiedniej ilości chemioterapeutyków i leczenie okaże się nieskuteczne

Kontroluj okresowo ilość pobranej paszy, przyrosty i jej wykorzystanie w różnych okresach wzrostu świń.

Orientacyjna masa ciała, przyrosty dobowe i pobranie paszy u świń szybko rosnących ( 30-110 kg - 950 g/dzień ) w zależności od ich wieku.

Transport i magazynowanie mieszanek paszowych

Straty paszy mogą powstawać na etapie jej transportu i magazynowania. Należy zwracać baczną uwagę czy środki używane do transport są szczelne i nie stanowią ewentualnego źródła skażenia mieszanek. Do strat może dochodzić w trakcie napełniania silosów paszowych - nieszczelne łącza między silosem a końcówką umieszczoną na "paszowozie". Niewłaściwe umieszczenie odpowietrznika na silosie lub używanie zbyt dużego ciśnienia powietrza do wtłoczenia paszy do silosu może powodować rozwarstwianie się mieszanki jak również straty związane z wydmuchiwaniem frakcji pylistej mieszanki, zawierającej znaczne ilości wartościowych składników pokarmowych (granulacja czy natłuszczanie mieszanek znacznie ogranicza te straty).

Magazyny i silosy służące do magazynowania mieszanek należy systematycznie kontrolować pod względem ich szczelności (dostęp wody opadowej, gryzoni, ptaków, insektów), a w razie potrzeby dokonywać natychmiastowych ich napraw. Podobnie jak w przypadku mieszalników paszowych w silosach może dochodzić do tworzenia się warstwy paszy na ich ścianach ( szczególnie w przypadku silosów wykonanych z metalu), która stanowić będzie źródło skażenia paszy bakteriami, grzybami czy mikotoksynami.

Bieżącej kontroli podlegać również musi dystrybucja mieszanek do miejsc jej pobierania przez świnie. Nieszczelne wózki paszowe, przenośniki paszowe mogą być poważnym źródłem strat paszy.

Oprócz kontroli szczelności niezmiernie ważnym zagadnieniem jest okresowe czyszczenie, dezynsekcja i kontrola gryzoni w silosach i magazynach paszowych.

W kontroli nad źródłami strat opisanych powyżej może pomagać stworzenie dla każdego gospodarstwa - fermy listy sprawdzającej zawierającej punkty krytyczne opisane powyżej.

Przykładowa lista sprawdzająca

Bardzo istotnym źródłem strat paszy są straty związane z niewłaściwym zarządzaniem i utrzymaniem świń. Zostaną one opisane w oddzielnym  opracowaniu ze względu na ich obszerny i niezwykle ważny charakter.

autor opracowania dr inż. Mirosław Wantuła