Od dzika do świni domowej
2021-09-24
Zwierzęta udomowione wykazują fizyczne, behawioralne i poznawcze różnice w porównaniu do ich najbliższych dzikich krewnych. Może to być wynikiem długiej i ciągłej selekcji prowadzonej przez ludzi od zarania dziejów, ale w niektórych przypadkach może być to po prostu odzwierciedleniem różnic rozwojowych między dzikimi przodkami, a zwierzętami udomowionymi, ponieważ ich środowiska życia zwykle znacznie się różnią.
Udomowienie zdefiniowano jako proces naturalnej i sztucznej selekcji, adaptacji do często bardzo odmiennego środowiska, osiągnięte poprzez szereg zmian genetycznych. Nastąpiło dzięki utrwalającym się zmianom w wyniku selekcji powtarzanej przez kolejne pokolenia. W porównaniu do swoich najbliższych dzikich krewnych, zwierzęta domowe wykazują większą towarzyskość, ufność, wcześniej osiągają dojrzałość płciową. Niektóre z tych cech behawioralnych mogą być popularyzowane (choć niekoniecznie celowo) przez ludzi w celu zwiększenia korzyści lub ułatwienia obsługi zwierząt. W porównaniu do naturalnych środowisk, warunki stworzone przez człowieka zwykle są bardziej stabilne i przewidywalne .
Ponadto pozyskiwanie żywności przez zwierzęta domowe oraz te, przebywające w pobliżu miast jest uzależnione od czynnika antropologicznego. Możliwe, że długi proces udomawiania spowodował, iż ich zdolność do radzenia sobie w środowisku naturalnym znacznie zubożała poprzez selektywne naciski hodowców na konkretne wzorce zachowania.
Zdolności poznawcze świni domowej i dzików, zarówno w kontekście cech fizycznych jak i psychicznych, są szczególnie interesujące, ponieważ w przeciwieństwie do innych zwierząt udomowionych (tj. kozy, owce, bydło) świnie są wszystkożerne. Środowisko naturalne, w którym bytują dziki, wymaga od nich ogólnych zdolności wykorzystywania jego naturalnych zasobów. Świnie domowe straciły niektóre z tych umiejętności w środowisku stworzonym przez człowieka, ponieważ są one potencjalnie zbędne.
Z drugiej strony, ich wszystkożerność ustaliła szczególną historię domestykacji świń, którą cechuje bliski kontakt z człowiekiem, co częściowo przypomina udomowienie psów. W początkowej fazie, dziki (zwłaszcza te, które mniej bały się ludzi) mogły być przyciągane do osiedli ludzkich przez resztki jedzenia i rośliny uprawne. Uznane za przydatne jako surowiec mięsny oraz w celu wykorzystania odpadów, niektóre z nich były prawdopodobnie tolerowane w osadach, ewentualnie złapane i przechowywane w niewoli.
Porównując zwierzęta domowe i ich dzikich przodków trzeba by uznać, że zwykle doświadczają one różnych warunków środowiskowych podczas całego rozwoju osobniczego. Trwają również dyskusje, czy różnice poznawcze między świnią domową a dzikiem są konsekwencją zmienności genetycznej czy po prostu są wynikiem behawioralnej elastyczności świniowatych.
Poziom rozwinięcia i rola zmysłów u dzika.
Spośród wszystkich zmysłów u dzika najlepiej rozwinięte są: węch, słuch oraz dotyk. Dzik posiada również dobrze rozwinięty zmysł smaku, natomiast wzrok u tego gatunku jest dość słaby.
Węch
Świetny węch dzika jest dość zadziwiający, gdyż najdoskonalszy węch wykazują zwierzęta zamieszkujące otwarte krajobrazy, gdzie kierunek powietrza pozwala im na wyczucie niebezpieczeństwa, bazy żerowej, wody itp. na bardzo duże odległości.
Przy korzystnym wietrze dzik jest w stanie wyczuć człowieka na bardzo dużą odległość. Bez problemu wietrzy również trop myśliwego, co jest w stanie do kilkunastu godzin zatrzymać go w pochodzie. Jednak przy aktualnym stopniu penetracji przez człowieka dziczych ostoi nie zachowuje on tak daleko idącej ostrożności.
Według naukowców, dziki znakomitością węchu przewyższają nawet psa. Za pomocą zmysłu węchu, dzik lokalizuje w ściółce miejsca występowania poczwarek, oraz larw owadów. Bezbłędnie wyszukuje przysypane liśćmi żołędzie lub orzechy, zasiedlone mysie nory itp. Przy buchtowaniu (wyszukiwaniu pożywienia) znaczne zasługi ma również zmysł dotyku, skupiony na nagiej, silnie unerwionej tarczy ryjowej. Na policzkach i żuchwie umiejscowione są brodawki, z których wyrastają włoski czuciowe.
Zmysł smaku
Wybiórczość żerową zawdzięcza wysoce rozwiniętemu zmysłowi smaku. Dziki są smakoszami, smak nie jest dla nich obojętny. Przykładem mogą być jego preferencje dotyczące niektórych odmian ziemniaków (czy też stopnia ich skiełkowania). Na końcu języka posiada liczne i dobrze rozwinięte brodawki smakowe.
Zmysł słuchu
Dzik posiada również bardzo dobrze rozwinięty zmysł słuchu. Błyskawicznie reaguje na różne bodźce akustyczne. Najcichszy, podejrzany szmer powoduje u samotnych dzików ucieczkę. W watasze obce szmery są często zagłuszane przez młode, tak więc łatwiej podejść dziki, które są aktualnie w grupie.
Wzrok
Wzrok u tego gatunku jest zdecydowanie najsłabiej rozwiniętym zmysłem. Ich oczy w stosunku do rozmiaru ciała są dość małe. Do tego dochodzi mała możliwość skrętu szyi, przez co dzik musi obracać całe ciało, aby zobaczyć co jest przyczyną np. niepokojącego szelestu. W związku ze słabym rozwinięciem wzroku, dziki nie reagują na nieruchome makiety (np. strachy na wróble) postawione na polach celem odstraszenia ich od upraw.
Inteligencja i zachowanie dzika w porównaniu do świni domowej.
Gatunek ten wyraża swoje stany emocjonalne przez przybieranie stosownej postawy ciała. Najbardziej ruchliwą częścią ciała jest ogon, nazywany chwostem. U żerujących spokojnie osobników wykonuje on bezustanne ruchy – podobnie jak u świni domowej.
Dziki są zwierzętami prowadzącymi w miarę systematyczny tryb życia. Są przede wszystkim zwierzętami nocnymi i są naturalnie płochliwe, dlatego konfrontacja dzików z ludźmi jest stosunkowo rzadka. Zazwyczaj uciekają, gdy widzą człowieka. Jednak rozprzestrzenianie się osiedli ludzkich w strefach podmiejskich, zwiększenie wykorzystania ziemi dla celów rolniczych, wycinanie lasów i rosnące polowania sprawiły, iż interakcje między dzikiem i człowiekiem znacznie wzrosły. Ponadto, wygaśnięcie ich naturalnych wrogów, niezwykła zdolność rozmnażania oraz możliwość przystosowania się do środowiska doprowadziła do wzrostu populacji tych zwierząt.
Stany emocjonalne dzików wyrażane są również przez wydawanie specyficznych odgłosów. Głosy przez nie wydawane są bardzo różne i często przypominają do złudzenia odgłosy wydawane przez świnię domową.
Spokojne, stonowane odgłosy chrząkania (przeważnie podczas żerowania) świadczą o poczuciu bezpieczeństwa i zadowoleniu dzików.
Różnicą przy wydawaniu różnych odgłosów jest to, iż dziki (zwłaszcza odyńce) zazwyczaj umierają bezgłośnie, natomiast świnie domowe przy zabijaniu wydają z siebie przeraźliwy, ostry kwik.
Błotko dla ochłody…
Dziki, podobnie jak inne gatunki z rodzaju Sus często i chętnie tarzają się w błocie. Robią to w celu pozbycia się ektopasożytów (pasożytów zewnętrznych) oraz w celu schłodzenia organizmu. Tarzają się one głównie w okresie od wiosny do jesieni (wyjątkowo w zimie w okresie odwilży).
Aktywność dobowa
Wyraźne różnice między dzikiem a świnią domową widać w aktywności dobowej. Dziki prowadzą przeważne nocny tryb życia. W środowiskach mniej eksploatowanych przez człowieka są aktywne także w ciągu dnia. W okresie letnim wychodzą na żer przed zachodem słońca i zazwyczaj żerują do wschodu. Pierwsze na żerowiska wychodzą lochy z młodymi, odyńce zwykle później. W okresie wiosennym natomiast locha wyprowadza na żer warchlaki tylko w ciągu dnia.
Dzik jest obdarzony dużą inteligencją, przewyższa pod tym względem większość gatunków wolnożyjących. Umożliwia mu to szybkie reagowanie na zmiany warunków bytowania, unikanie niebezpieczeństw itd.
Dzięki dużej elastyczności w przystosowaniu się do warunków bytowania, liczebność dzików w ciągu ostatnich lat wyraźnie wzrosła. Stało się to poważnym zagrożeniem dla rolnictwa, powodując poważne uszkodzenia upraw i pastwisk. Trwają badania nad możliwością ochrony pól przed stratami związanymi z działalnością tego gatunku.
Jak się zabezpieczyć przed dzikami?
Rozwiązaniem wydają być się elektryczne ogrodzenia, oraz metody alternatywne, np. optyczne i akustyczne środki odstraszające, czy też zapewnienie bazy żerowej z dala od upraw. Jednak mając na uwadze słaby wzrok dzika, wszelkie rozwiązania optyczne mijają się z celem.
Społeczne zachowania dzika
Ponadto, zachowanie i organizacja społeczna zdziczałych świń domowych jest podobna do zachowań wolnożyjących przodków. Świnie żyją w matriarchacie, od dwóch do pięciu samic z młodym potomstwem oraz, w sezonie rozrodczym dołącza do nich dorosły samiec (odyniec). Ich zachowanie w środowisku „dzikim” łatwo przewidzieć - świnie mają dobre przestrzenne zdolności poznawcze. Dla przykładu, bardzo dobrze poradziły sobie z zadaniem z pamięci przestrzennej, obejmujące wizyty (dwa razy dziennie) na obszarze zawierającym kilka potencjalnych miejsc z dobrą bazą żerową, szybko nauczyły się gdzie ukryte jest jedzenie już podczas pierwszej wizyty i pamiętały jego lokalizację podczas drugiej wizyty, która miała miejsce kilka godzin później.
