Hormony stosowane w rozrodzie świń

2020-10-08

Hormony w rozrodzie zwierząt zyskały masowe zainteresowanie w chwili zrozumienia fizjologii procesów płciowych u poszczególnych gatunków zwierząt. Używanie hormonów do sterowania szeroko rozumianym rozrodem zwierząt gospodarskich stało się narzędziem do uzyskiwania lepszych wyników produkcyjnych. Oprócz hormonów w „sterowaniu” rozrodem zwierząt wykorzystuje się również inne substancje takie jak np.: beta blokery, antagoniści wapnia (kanałów wapniowych) czy antagoniści oksytocyny i prostaglandyn. Jednak bez względu na rodzaj hormonu lub innej substancji, ich zastosowanie musi być poparte wiedzą na temat przebiegu cyklu płciowego, ciąży i laktacji.

Dla przypomnienia.

Cykl płciowy u świni trwa średnio 21 dni z odchyleniem 18-23 dni. W jego przebiegu możemy wyróżnić kilka faz - proestrus, oestrus, metestrus, diestrus. Na fazę pęcherzykową składa się proestrus i estrus, natomiast na fazę ciałka żółtego meterstrus i diestrus.

U świni domowej okres rui trwa 2-3 dni średnio 54-56h z tym, że u loszek może on trwać ok.24h, a u loch nawet powyżej 72h. Owulacja przypada średnio na 36-40h od momentu rozpoczęcia rui lub innymi słowy w momencie, gdy okres rujowy jest w około 70% ukończony.

Odstęp pomiędzy maksymalnym stężeniem estradiolu, a wylewem LH jest również w miarę stały i wynosi ok 10-12h. Okres pomiędzy wylewem LH, a owulacją wynosi około 30-37h. Sama owulacja również nie jest jednoczesna i trwa ok 2-6h.

Na podstawie powyższych informacji opracowano wiele schematów sterowania cyklem płciowym świń zakładających indukcję, synchronizację i/lub blokowanie procesów rozrodczych.

Indukcja rui i synchronizacja rui u niedojrzałych płciowo loszek

Program indukcji rui i jej dalszej synchronizacji przedstawiła Schnurrbusch i Huhn w 1994r. Program zakłada podanie loszkom 500 jednostek (IU)PMSG oraz 250 jednostek (IU) hCG. Rui po injekcji spodziewamy się między 3 a 7 dniem. Następnie 20 dni po podaniu gonadotropin wykonywana jest injekcja PGF2alfa celem lizy powstałych po owulacji ciałek żółtych, które w tym okresie powinny już być wrażliwe na prostaglandynę tj.mają ponad 12 dni. Celem stymulacji wzrostu pęcherzyków jajnikowych 24h po podaniu prostaglandyny PGF2alfa podawane jest 800-1000 jednostek PMSG. Inseminację loszek przeprowadza się w ciemno na 78-80h po podaniu PMSG, a reinseminacja zalecana jest po 12 - 24h.

Synchronizacja rui u loch

Naturalną metodą synchronizacji wystąpienia rui u loch jest odsadzenie prosiąt. Odsadzenie prosiąt pozwala na uzyskanie rui po 4-7 dniach. Na fermach odsadzenie zwykle ma miejsce w czwartek, a początek występowania rui w odsadzonej grupie przypada zwykle od poniedziałku do środy w tygodniu następnym. Z tym, że u niektórych zwierząt ruja może występować już w niedzielę, a u niektórych zwierząt jeszcze później niż w środę.

W celu zwiększenia odsetka zwierząt wchodzących w ruję w jednakowym czasie po odsadzeniu możemy zastosować preparaty oparte na gonadotropinach. Dobę po odsadzeniu prosiąt podajemy 750-1000 jednostek PMSG. W wyniku injekcji dochodzi do intensywnego wzrostu pęcherzyków jajnikowych już po 12-14h. Zaczynając od drugiego dnia po podaniu gonadotropiny monitorujemy regularnie wystąpienie rui. Ruję obserwuje się zwykle na 4-5 dnia po stymulacji średnio po 53h. Inseminację przeprowadzamy według objawów rui i w 12-24h odstępach. Zamiast PMSG można wykorzystać również preparaty skojarzone zawierające 400 IU PMSG i 200 IU hCG np. (Gestavet, PG 600, Serodin, Suidan)

Indukcja i synchronizacja rui z zastosowaniem gestagenów

Gestageny jako analogi progesteronu znalazły zastosowanie w rozrodzie zwierząt (głównie krów). W Polsce dostępne są również gestageny zarejestrowane dla świń oparte na analogu progesteronu w formie altrenogestu (Altresyn, Regumate). Analogi progesteronu są bardzo skuteczną formą blokady cyklu płciowego w fazie „sztucznego” anoestrus pod warunkiem, że zostanie odpowiednio podany w odpowiedniej ilości.

Altrenogest podawany jest w ilości około 20 mg na zwierzę przez określoną ilość dni celem zablokowania cyklu płciowego. Za dawkę minimalną-skuteczną uważa się 15 mg na dzień/zwierzę. Według licznych prac terenowych dawka poniżej 13 mg/dzień/zwierzę nie blokowała wzrostu pęcherzyków jajnikowych i „uruchamiała” cykl. Z doniesień praktycznych wynika, że altrenogest można podawać wraz z sokiem jabłkowym, który świnie bardzo lubią. Można przyzwyczaić świnie najpierw do samego soku a potem dodać do soku preparat celem optymalizacji jego spożywania. Swą biologiczną funkcję altrenogest pełni za pomocą blokady uwalniania gonadotropin przysadkowych. Altrenogest zwykle podawany jest przez 18 dni a po zaprzestaniu podawania lawinowe uwalnianie FSH i LH prowadzi do wystąpienia rui po około 4-7 dni z następową owulacją.

Dosyć często w celu ograniczenia rozrzutu występowania rui na 24 h po zaprzestaniu podawania altrenogestu podawane są preparaty skojarzone oparte na PMSG 400 jednostek i hCG 200 jednostek. Takie postępowanie powoduje wystąpienie rui z rozrzutem do około 48h. Jednak nie musimy podawać altrenogestu tak długo. Jeżeli znamy fazę cyklu płciowego i wiemy, że faza lutealna kończy się wraz z uwolnieniem przez macicę PGF2alfa tj. około 12-14 dnia cyklu licząc dzień „stojącej” rui jako dzień zero „0” możemy skrócić podawanie altrenogestu tylko do interesującego nas okresu. Czyli innymi słowy możemy zablokować cykl w momencie kiedy normalnie „ruszałaby” faza pęcherzykowa (proestrus). Należy również dodać, że altrenogest nie hamuje lizy ciałka żółtego a jedynie podtrzymuje niefizjologiczną fazę anoestrus poprzez ”sztuczne” utrzymanie poziomu analogu progesteronu we krwi a tym samym blokadę uwalniania gonadotropin przysadkowych.

Synchronizacja owulacji

Stymulację wystąpienia rui przeprowadzamy wg powyższego schematu. Synchronizacji owulacji dokonuję się poprzez podanie hCG lub gonadoliberyny stymulującej głównie uwolnienie LH. W trakcie synchronizacji owulacji należy wiąźć pod uwagę również czas karmienia prosiąt. Jeżeli odsadzenie prosiąt nastąpiło po 5-6 tygodniowym okresie laktacji, 500 jednostek hCG lub 25-75 mikrogramów (średnio dawka zalecana 50 mikrogramów ) GnRH podajemy 56-58h po zastosowaniu PMSG. Jeżeli odsadzenie nastąpiło po 4 tygodniowej laktacji to te same hormony podajemy 72-74h po podaniu PMSG, a po 3 tygodniowej laktacji po 78-80h. Zwierzęta unasienia się na ślepo po 24-26h po zastosowaniu hCG lub GnRH a reinseminację przeprowadza się 16-18h później.

Synchronizacja owulacji u świń po zastosowaniu gestagenów

Schemat zakłada podanie 700-1000 jednostek PMSG na 24h po zaprzestaniu podawania altrenogestu. Po 78-80h od injekcji PMSG podajemy 500 jednostek hCG lub 50-75 mikrogramów GnRH stymulującego głównie uwalnianie LH. Ilość podawanego GnRH można uzależnić również od wieku zwierząt i tak: lochom podawać 25-50 mikrogramów a loszkom dawki wyższe tj. wspomniane 50-75 mikrogramów. Owulacja pojawia się po 38-40h od podania preparatu. Inseminację wykonujemy 24 po injekcji hCG lub GnRH a reinseminacja przeprowadzana jest po około 10-18h.

Nowe analogi GnRH

Do najnowszych analogów GnRH stymulujących głównie uwalnianie FSH a nie jak dotychczas obecne stymulujące głównie LH należy peforelina. Peforelina ze względu na wspomnianą cechę stymulacji głównie uwalniania FSH może być z powodzeniem wykorzystywana w programach stumulacji rui zamiast PMSG lub preparatów skojarzonych PMSG 400 jednostek i hCG 200 jednostek. Przykładowe schematy z zastosowaniem peforefiny zakładają jej podawanie :

loszki-150 mikrogramów 48h po zaprzestaniu podawania inhibitorów cyklu (patrz altrenogest)

lochy wieloródki 150 mikrogramów 24h po odsadzeniu prosiąt

lochy pierworódki 37,5 mikrogramów 24h po odsadzeniu prosiąt

Peforelinę można włączyć również do programów zakładających synchronizację rui wraz z następową synchronizacją owulacji przy udziale hCG lub analogów GnRH stymulujących głównie uwalnianie LH.

Inne substancje wykorzystywane w rozrodzie zwierząt

Oksytocyna- hormon peptydowy wydzielany przez jądro nadwzrokowe i przykomorowe podwzgórza a magazynowany przez tylny płat przysadki mózgowej. Oksytocyna w rozrodzie wykorzystywana jest głównie do:

-indukcji skurczów macicy w dawce 1,5-2,5 ml na zwierzę (oksytocyna 10IU). Ze względu na czas półtrwania w osoczu, oksytocyna może być bezpiecznie stosowana co 40 minut.

-indukcji oddawania mleka w dawce 1-1,5 ml na zwierzę

-może być dodawana również do nasienia celem polepszenia transportu plemników w drogach rodnych samicy w dawce 5-10 IU na dawkę inseminacyjną

-wspomagania leczenia wycieków poporodowych w dawce 1,5-2,5 ml na zwierzę celem szybszego opróżniania patologicznej zawartości macicy.

PGF 2 alfa i jej analogi -hormon pochodny kwasu arachidonowego wykorzystywany głównie do:

-indukcji i synchronizacji porodów- po podaniu zwykle w dawce 0,7ml/zwierzę (dawka zależna od preparatu) Akcja porodowa rozpoczyna się zwykle po około 24-36h od podania prostaglandyny. Sposobem podania jest injekcja domięśniowa w kark lub injekcja w srom-nie zalecana dla początkujących.

-indukcji aborcji- ze względu na fakt, że jedynym producentem progesteronu u świń jest ciałko żółte, jego liza przy pomocy PGF2 alfa prowadzi do aborcji na każdym etapie ciąży. Prostaglandyna jako hormon wywołujący aborcję skuteczna jest już od 12-14 dnia po pokryciu.

-wspomagania leczenia wycieków poporodowych-podobnie do oksytocyny wzmaga ewakuację patologicznej zawartości macicy. ale również utrzymuje rozwarcie szyjki macicy.

-rozwiązywania zatrzymania płodu w drogach rodnych jako terapia wspomagająca

-pobudzenia libido u knurów (stosowane są prostaglandyny naturalne np. Dinolytic)-machanizm działania pobudzającego na libido knurów nie jest jasny. Uważa się, że podanie prostaglandyny PGF2 alfa pobudza wydzielanie hormonów steroidowych odpowiedzialnych za popęd płciowy i/lub po podaniu PGF2 alfa dochodzi do bezpośredniego lub pośredniego pobudzenia mózgu. Czasami po podaniu prostaglandyn jako efekt uboczny obserwowane jest nadmierne pobudzenie i nerwowość zwierząt oraz silne ocieranie głową ,szyją i zadem o przegrody kojca.

W Polsce dostępnych jest wiele preparatów opartych na kloprostenolu- w preparatch Bioestrovet, Estrumate, Gabbrostim, Oestrophan; oparty na luporostiolu preparat Prosolvin oraz oparte na prawoskrętnej formie kloprostenolu-D-kloprostenol w preparatach Dalmazin i Veteglan.

Dawki prostaglandyny naturalnej mieszczą się w zakresie 10-15mg/zwierzę natomiast analogi są silniejsze i ich dawki mieszczą się w zakresie 175-500 mikro gramów/zwierzę.

Karazolol- (np. w preparacie Simpanorm) jest antagonistą receptora beta 1,2 adrenergicznego. Karazolol znosi ujemny wpływ pobudzenia receptorów beta 2 na kurczliwość ciężarnej macicy. Receptor beta 2 adrenergiczny w warunkach fizjologicznych pobudzany jest przez wydzielaną podczas stresu noradrenalinę i adrenalinę. Zastosowanie karazololu ułatwia więc akcję porodową poprzez utrzymanie skurczów macicy. Stosuje się go głównie u loszek, ponieważ to głównie loszki są bardziej podatne na stres podczas swojego pierwszego w życiu porodu .

Tokolityki - miorelaksanty- Leki te stosowane są głównie w medycynie ludzkiej do podtrzymania zagrożonej przedwczesnym porodem ciąży. Natomiast w przypadku świń można je wykorzystać do planowego opóźniania porodu, który miałby np. miejsce w niekorzystnym dla nas czasie.

Tokolityki mogą być również wykorzystywane przy profilaktyce wypadania macicy. Przykładowe substancje tokolityczne używane w rozrodzie zwierząt:
-Sympatomimetyki- pobudzenie receptorów beta 2 adrenergicznego prowadzi do rozszerzenia oskrzeli, naczyń krwionośnych u większości gatunków zwierząt i najbardziej interesujące nas w tym momencie relaksację macicy, a co za tym idzie opóżnienie akcji porodowej. Do beta agonistów zaliczamy np.: izoksuprynę, salbutamol, klenbuterol, fenoterol, terbutalinę -ale ich stosowanie jest zakazane w EU ze względu na to, że mają właściwości promotorów wzrostu.

Bez względu na rodzaj produkcji zwierzęcej (mleko, mięso itd.) podstawowa znajomość możliwości zastosowania hormonów i innych substancji stwarza warunki do bardziej efektywnego wykorzystania potencjału produkcyjnego zwierząt co przekłada się na lepszą ekonomikę produkcji.

Należy jednak pamiętać, że nawet najlepsze farmaceutyki nie zastąpią dobrej organizacji i zarządzania fermą. Niestety większość problemów w rozrodzie zwierząt spowodowana jest tzw.”błędem ludzkim”.